Tiêu chuẩn thú y quốc tế OIE có cần thiết không
Năm 2018 dịch tả lợn châu Phi tràn vào Việt Nam. Chỉ trong 12 tháng chết 6 triệu con. Thiệt hại hơn 10.000 tỷ đồng. Câu hỏi đặt ra rất đơn giản. Nếu lúc ấy chúng ta tuân thủ nghiêm tiêu chuẩn OIE thì có tránh được không? Câu trả lời là có. Và không chỉ tránh được, còn kiếm được hàng tỷ USD xuất khẩu. Vậy OIE có thực sự cần thiết hay chỉ là “giấy lộn” của quốc tế?
OIE là gì mà cả thế giới phải nghe?
OIE là Tổ chức Thú y Thế giới. Thành lập 1924, hiện có 183 nước thành viên. Việt Nam gia nhập từ 1953. OIE không ban hành luật. Nhưng tiêu chuẩn của họ là “chìa khóa vàng” mở cửa xuất khẩu. Mỹ, EU, Nhật, Hàn chỉ nhập thịt khi nước xuất khẩu đạt chuẩn OIE. Không đạt thì cấm cửa ngay lập tức. Không thương lượng.
Không có OIE, bạn mất những gì?
Mất quyền xuất khẩu thịt chính ngạch. Việt Nam đang mất 3–4 tỷ USD/năm vì chưa kiểm soát được cúm gia cầm, dịch tả lợn. Mất uy tín quốc gia. Năm 2019 EU phạt vàng cảnh cáo thịt gà Việt vì dư kháng sinh. Mất hàng triệu việc làm. Người chăn nuôi phá sản liên tục khi dịch bùng phát. Mất an toàn thực phẩm trong nước. Bệnh từ động vật lây sang người tăng 70% trong 20 năm qua. Đó là cái giá của việc coi nhẹ OIE.
Có OIE, bạn được gì cụ thể?
Được xuất khẩu thịt lợn sang Trung Quốc, Nhật Bản, EU. Giá bán cao gấp 2–3 lần nội địa. Được thế giới công nhận “vùng an toàn dịch bệnh”. Đàn gia súc tăng giá trị 30–40%. Được vay vốn ưu đãi quốc tế. Ngân hàng Thế giới chỉ cho vay khi đạt Chapter 1.1 OIE. Được cảnh báo sớm dịch bệnh toàn cầu. Hệ thống WAHIS báo động 24/7. Được công nghệ vắc-xin, xét nghiệm hiện đại nhất. Việt Nam vừa nhận 5 triệu liều vắc-xin dịch tả lợn châu Phi nhờ đạt một phần tiêu chuẩn OIE.
Các nước làm theo OIE thì thành công ra sao?
Thái Lan áp dụng OIE từ 2004. Xuất khẩu gà sang Nhật tăng 400%. Hiện đứng top 4 thế giới. Brazil đạt “vùng không dịch” cúm gia cầm 2022. Xuất khẩu thịt gà tăng 1,8 tỷ USD ngay năm sau. Đan Mạch kiểm soát hoàn toàn kháng sinh từ 1995 theo OIE. Giá thịt lợn cao nhất châu Âu, không bao giờ bị cấm cửa. Việt Nam mình thì sao? Vẫn lẹt đẹt ở nhóm “chưa kiểm soát được dịch”.
Việt Nam đang ở đâu trên bản đồ OIE?
Hiện chỉ đạt 42/52 tiêu chí cơ bản. Cúm gia cầm chưa kiểm soát được. Dịch tả lợn châu Phi vẫn ghi nhận hàng tháng. Lở mồm long móng vẫn ở mức 2/4 độ an toàn. Hệ thống thú y cấp xã yếu nhất khu vực. 70% cán bộ thú y xã kiêm nhiệm. Phòng thí nghiệm chỉ đạt cấp 2, trong khi cần cấp 3 để xét nghiệm quốc tế. Chống lẩn quẩn 20 năm chưa thoát.
Làm gì để đuổi kịp tiêu chuẩn OIE trong 5 năm tới?
Chính phủ cần chi 15.000 tỷ cho thú y 2026–2030. Xây 5 lab đạt chuẩn OIE cấp 3. Tuyển riêng 10.000 thú y viên cấp xã. Cấm chăn nuôi nhỏ lẻ trong khu dân cư. Đưa tiêm phòng bắt buộc đạt 100%. Doanh nghiệp lớn phải đầu tư chuồng trại kín. Áp dụng compartiment theo Chapter 4.4 OIE. Người dân phải bỏ thói quen giấu dịch. Báo dịch sớm được thưởng tiền thật lớn.
Câu chuyện thật: Từ vùng dịch thành vùng xuất khẩu
Năm 2016 tỉnh Đồng Nai bị dịch tai xanh nặng. Áp dụng triệt để OIE từ 2017. Đóng cửa lò mổ lậu. Xây vùng compartiment 100.000 lợn. Năm 2023 chính thức xuất khẩu lợn sang Singapore. Giá lợn hơi 78.000 đồng/kg, cao nhất cả nước. Nông dân cười tươi, ngân hàng tranh nhau cho vay.
Kết Luận
Không có OIE, chúng ta mãi bán thịt lợn giá nội địa. Mãi lo dịch, mãi nghèo. Có OIE, 5 năm nữa Việt Nam sẽ xuất khẩu 5 tỷ USD thịt/năm. Nông dân giàu lên, ngân sách thu thuế tăng gấp đôi. Trẻ em được ăn thịt sạch, không lo kháng sinh. OIE không phải giấy tờ. OIE là tiền, là uy tín, là tương lai. Bạn muốn Việt Nam mãi xếp hàng cuối hay đứng top 10 thế giới? Câu trả lời nằm ở việc hôm nay chúng ta có dám làm thật theo OIE hay không.
